Osobowość i jej typy
Osobowość to twój wewnętrzy system regulacji, który pozwala łączyć myśli, działania, uczucia z tym co ciebie otacza. Jest to zbiór cech psychicznych, które w pod wpływem okoliczności zewnętrznych wpływają na zachowanie oraz postrzeganie świata. Kształtowanie osobowości zaczyna się już od urodzenia i trwa nawet w dorosłości. Główne czynniki determinujące ten proces to otoczenie społeczne, rodzice, bliscy i dalsi ludzie, nauczyciele. Twoja ukształtowana osobowość jest w pewnym zakresie plastyczna i może ulegać zmianom, ale w wąskich granicach.
To właśnie ona sprawia, że w jednych rolach czujesz się jak ryba w wodzie, a inne zupełnie ci nie pasują, męczą i rodzą okropny dyskomfort psychiczny. Twoja osobowość, a przede wszystkim jej zrozumienie pozwoli ci świadomie kształtować sprzyjające otoczenie, w którym dobrze się odnajdziesz. Stanowi to ważny czynnik do dobrych relacji i starannej higieny twojej psychiki – zarówno w życiu prywatnym jak i w pracy.
Najczęściej nie masz wpływu na to z kim pracujesz, ale znając typy osobowości możesz nauczyć się w jaki sposób redukować możliwe konflikty, a nawet dobrze współżyć z osobami, na które „masz alergię”.
Tu podkreślę z całą stanowczością, że rozmawiamy o naturalnej osobowości, a nie o manipulacji.
Typy osobowości według Hipokratesa
Za ojca definicji osobowości uważa się HIPOKRATESA. Choć jego „metody badawcze” są dość odległe od dzisiejszej nauki, to jednak nadal posługujemy się wprowadzonym przez niego podziałem. Hipokrates wskazał cztery główne typy osobowości Choleryk, Sangwinik, Melancholik, Flegmatyk. Zaznaczam w tym miejscu, że nie ma lepszego/gorszego typu oraz nie ma osób, które można na 100% przypisać do jednej osobowości. Najczęściej, każdy człowiek będzie miał typ dominujący oraz uzupełniający. Ja dla przykładu jestem sangwinikiem z dodatkiem choleryka.
CHOLERYK – To osoba zdecydowana w działaniu, władcza i często nieustępliwa. Przysłowiowy ośli upór można przypisać właśnie jemu. Cholerycy są znani w nagłych, gwałtownych wybuchów emocji, które jednak szybko mijają. Lubią błyszczeć i być w centrum. Nie zważają na uczucia i emocje innych, jak taran idą do celu, choćby po trupach. Posiadają również zdecydowane zapędy dyktatorskie. Praca/życie z cholerykiem jest bardzo trudna, a oni sami też nie mają łatwo. Dlatego tak ważne jest, aby osoby o tej osobowości nauczyły się zasad współpracy, umiejętnie rozładowywały swoje emocje i kontrolowały wybuchy złości. Najczęściej choleryka obrazuje wielki, groźny lew. Największym problemem jest to, że ta osobowość uważa się za ideał i nie znosi krytyki ze strony innych, a przydałoby się trochę pokory.
SANGWINIK – Bardzo łatwo go rozpoznasz. To urodzony optymista, na luzie podchodzący do innych. Nie skrywa uczyć i z tego powodu często popada w problemy, mówiąc szybciej niż pomyśli. Sangwinicy to w pełni ekstrawertycy. Są bardzo dynamiczni i muszą cięgle mieć nowe wyzwania, inaczej szybko się nudzą Rutyna ich wykańcza. Bez problemów nawiązują ciepłe relacje z ludźmi, są urodzonymi sprzedawcami. Potrafią jednak być dominujący i dążyć do przejmowania władzy. Mają tendencję do ubarwiania opowieści i bardzo wysokiego mniemania o sobie. Często nie dostrzegają swoich wad. Najlepiej obrazuje ich postać wydry.
MELANCHOLIK – Jest to bardzo łagodny typ. Powściągliwy, delikatny stanowi zaprzeczenie sangwinika. To człowiek bardzo zdystansowany, balansujący na granicy pesymizmu. Melancholicy są bardzo sumienni i dokładni. Często to perfekcjoniści. Introwertyczna osobowość melancholika oraz intensywne przeżywanie emocji, czyni go podatnego na stres i depresję. Są oni niezwykle empatyczni i przyjacielscy, ogromnie wyczuleni na sztukę i artyzm. Ludzie tej osobowości często dają się wykorzystywać i są podatni na manipulację. Zdecydowanie powinni pracować nad asertywnością. Melancholika doskonale obrazuje pies – seter.
FELGMATYK – Jest introwertykiem i całkowitym przeciwieństwem choleryka. Skrajnie wycofany, nie podejmuje jakichkolwiek własnych inicjatyw. Woli być w cieniu; w swoim świecie, z którego nie lubi wychodzić. Szczególnie źle czuje się w rolach lidera, menedżera. To osoba sumienna i niezwykle odpowiedzialna. Darzy innych wielką empatią. Flegmatycy pracują powoli i przeraża ich presja czasu. Są postrzegania jako stroniący od ludzi i trudni w kontaktach z innymi, ale rzeczywistość jest inna, flegmatycy nie lubią mówić o sobie i swoich uczuciach, pozostając niesamowicie skupieni na słuchaniu innych. Okazują troskę i chętnie ofiarują pomoc – o ile o nią poprosisz. Do osobowości flegmatyka najlepiej pasuje żółw.
Osobowość wg K. G. Junga
K. G. Jung nieco inaczej zdefiniował osobowość wprowadzając: ekstrawertyka i introwertyka. Dodatkowo przypisał im wspólnie występujące typy (temperamenty): MYŚLĄCY/CZUJĄCY oraz POSTRZEGAJĄCY/OCENIAJĄCY.EKSTRAWERTYK – Uzewnętrznia wszystko co w nim. Łatwo buduje kontakt z innymi, jest towarzyski, otwarty. Lubi być w świetle jupiterów i na samym środku sceny. Działa impulsywnie, często nie zastanawiając się nad skutkami. To pewni siebie sprawcy niezłego zamieszania, którym kontakt z innymi i możliwość zaprezentowania się ładuje akumulatory.
INTROWERTYK – Skupiony na swoim wewnętrznym świecie. Umie dobrze współpracować, ale nie chce i nie lubi uzewnętrzniać emocji. Ma swój świat i pozostaje otwarty na innych, jest oddany, przyjazny, przyjacielski. Odwrotnie od ekstrawertyka ten typ czerpie energię z indywidualnych pasji, refleksji, przemyśleń.
MYŚLĄCY – Głównie analizuje, głęboko rozważa przyczyny problemów oraz decyzje. Rzadko kiedy wyraża swoje emocje i nie lubi rozmawiać o sobie. Dla osób postronnych sprawia wrażenie bryły lodu.
POSTRZEGAJĄCY – Ciekawy świata, najczęściej decyzje podejmuje pod wpływem chwili. Dlatego często nie kończy tego co zaczął i porzuca plany, których zdecydowanie nie lubi. Najlepiej czuje się w całkowitej swobodzie działania, bez ograniczeń ramami.
CZUJĄCY – Nastawiony jest na emocje i uczucia. W centrum stawia ludzi, to dla niego podstawa decyzji. Mocno empatyczny, kieruje się zawsze dobrem innych (nawet kosztem własnego zysku).
OCENIAJĄCY – Doskonałe planowanie i przygotowanie wyróżniają ten typ. Stara się wyprzedać wydarzenia i działać z wyprzedzeniem. Typowy strateg przestrzegający zasad. Jego drugie imię to stabilność.
Na tej bazie Jung wyprowadził aż szesnaście typów osobowości, ale dla sprawnego rozumienia istoty zagadnienia wystarczający jest podział Hipokratesa.
PIĘCIOCZYNNIKOWY MODEL OSOBOWOŚCI „WIELKA PIĄTKA”
Koncepcja „WIELKIEJ PIĄTKI” stoi w opozycji do teorii K. G. Junga i neguje przypisywanie ludziom zdefiniowanej osobowości. W to miejsce wstawia „osobowość” człowieka jako skłonności do określonych zachowań o różnym natężeniu.
CZYNNIKI DETERMINUJĄCE CZŁOWIEKA WEDŁUG „W5”
Neurotyczność/ stałość emocjonalna – to przystosowanie emocjonalne lub brak równowagi. Wpływa na stopień reagowania na złe emocje i ich odczuwanie (złość, gniew, strach),Ekstrawersja/introwersja – odpowiada za interakcje społeczne oraz ich poziom,
Otwartość na doświadczenie – określa w jaki sposób katalogujesz doświadczenia. Czy jako pozytywne, czy złe. Stanowi również o tym jaką masz chęć do poznawania nowego,
Ugodowość/antagonizm – tu mieści się nastawienie do innych ludzi, to jak i kiedy współczujesz, chcesz pomagać lub pozostajesz obojętny/wrogi,
Sumienność/nieukierunkowanie – decyduje o twojej wytrwałości, kreatywności i dążeniu do celu.
Twórcy „wielkiej piątki” Paul Costa i Robert McCrae’ uważają, że teoria Junga jest niesprawdzona. Zarzucają się jej, że traci się szereg kluczowych informacji o danej osobie, wprowadza stygmatyzację i niepotrzebnie kieruje się typowaniem, a nie prawdziwym poznaniem danej osoby. Autorzy podejścia zaprzeczają istnieniom sztywnych typów osobowości. Są zwolennicy idący dalej, którzy twierdzą, że osobowość jako taka nie istnieje. Jednocześnie stosują zarówno określenie „OSOBOWOŚĆ” jak również inne pojęcia wprowadzone przez Junga – na przykład ekstrawertyzm i introwertyzm.
Wprowadzenie nowej definicji nie zmienia faktu, że człowiek (szczególnie jego psychika), jest tak złożony, że nie da się go określić do prostym wzorem. Typy osobowości Junga są powszechnie stosowane choćby w rekrutacji i awansach. W obu koncepcjach zachodzi bezpośrednia zależność pomiędzy elementami (szczególnie neurotyzmem), a wypaleniem. Tu jest sedno, bo jakbyśmy nie definiowali osobowości lub jej zaprzeczali, to ma ona wpływ na możliwość wejścia w wypalanie się.
Popatrz na zamieszczony diagram. Przypisuje on określone EMOCJE do osobowości. Miej na uwadze, że nie przypisuje on na sztywno zachowań, a tylko wskazuje korelacje. Właśnie te emocje i nieumiejętność ich rozładowania są kluczowe. Stanowią ogromną pożywkę dla wypalenia.
Jak widzisz, szczególnie narażone są osoby o osobowościach choleryk i melancholik. W poprzedniej części pisałem, że osobowość każdego człowieka jest zbiorem kilku typów z jednym dominującym. To właśnie powoduje, że nawet zdecydowany sangwinik może mieć we własnym typie elementy idące w stronę neurotyczności. Tym samym jest (w mniejszym/większym stopniu) narażony na wypalenie. Szczególnie zwracam tu uwagę, jeśli choleryk lub melancholik jest u ciebie dominujący.
PODATNOŚĆ OSOBOWOŚCI NA WYPALENIE
Osobowość ma znaczenie w wielu aspektach życia. Jej świadomość pomoże ci znaleźć odpowiednią dla siebie pracę, dobrać właściwych ludzi do firmy/zespołu, budować mocne osobiste relacje. Ułatwi ci postrzeganie innych i sprawną kooperację z nimi oraz pomoże w unikaniu konfliktów.Obecnie bardzo modne w mediach jest sprowadzanie syndromu wypalenia do problemu zawodowego” ściśle powiązanego z relacjami w firmie, brakiem perspektyw na awans, złą atmosferą. Jak wiesz z moich wcześniejszych publikacji, uważam takie spłycone podejście za błąd o poważnych konsekwencjach.
Będę to podkreślał z całą stanowczością(!); wypalenie ma szerszy kontekst niż tylko praca, zawód, powierzona funkcja.
Bardzo często spotykam osoby, które nie czują się dobrze w swoich rolach społecznych. Są zawiedzione pracą, znudzone i wypalone. Pomimo, że chwalą firmę, w której pracują, to nie mają pełnej satysfakcji i spełnienia zawodowego. Ten stres nieświadomie wyładowują na rodzinie, doprowadzając do kolejnego konfliktu i dając wypaleniu pole do popisu.
Ja miałem podobnie, prowadząc kancelarię prawną. Niby wszystko było ok (pieniądze, klienci, prestiż społeczny), ale ta praca nie dawała mi poczucia sensu, zadowolenia. W konsekwencji wypaliłem się na własne życzenie, a wystarczyło dokładnie przyjrzeć się sobie.
Syndrom żeruje na emocjach, szczególnie tych negatywnych jak złość, poczucie lęku, zagubienia, zazdrość. One ą obecne w każdym aspekcie twojego życia. Nie możesz w pełni odizolować się od nich, ale poznawszy siebie oraz swoją osobowość, możesz je kontrolować, a co niezmiernie ważne, nauczyć się je rozładowywać w bezpieczny sposób.
Konflikty osobowości
Taka mnogość różnych osobowości powoduje, że nie jest ci łatwo poruszać się sprawnie pomiędzy nimi i aż się prosi o konflikty osób o skrajnie odległych typach.
Co zatem możesz zrobić w sytuacjach konfliktów osobowości?
Doskonałym rozwiązaniem (które wiele razy stosowałem w moich relacjach oraz w zespołach, którymi zarządzałem) jest wprowadzenie „łącznika”. Osoby, która spina oba typy. W tej roli sprawdza się Melancholik. Będzie stanowił pomost dla obu stron. Sam pozostanie wycofany wobec nich.
Złym rozwiązaniem jest skracanie dystansu na siłę. Owszem sprawną komunikację pomiędzy skrajnymi osobowościami można ułożyć, ale tylko spokojną długą pracą i wzajemnym zrozumieniem. Co ważne, łatwiej powstrzymać SANGWINIKA niż rozpędzić FLEGMATYKA.
W życiu prywatnym koniecznie trzeba nauczyć się drugiej osoby. Dać sobie wzajemną przestrzeń i obustronnie szanować granice. Ważne jest zrozumienie potrzeb i świadomość co jest podstawą działania. Jak napisałem, nie ma złych/dobrych osobowości. Są źle ułożone relacje i oczekiwania.
Znając swój typ, sprawnie nakierujesz ludzi na to, w jaki sposób powinni komunikować się z tobą, współpracować oraz co w twoim zachowaniu mogą ignorować. Tak właśnie będziesz unikał konfliktów i niepotrzebnego stresu. Nie wpadniesz w stygmatyzację oraz nauczysz się samokontroli wobec innych.