Osobowość i temperament

Co sprawia, że z jednymi dogadujemy się sprawnie, a z innymi wcale? Gdzie mogą skrywać się przyczyny naszych sukcesów/porażek, decyzyjnych błędów, trafnych wyborów? Dlaczego spalamy się emocjonalnie i nie rozumiejąc siebie cierpimy, a inni mają tak dobrze? Najczęstszą odpowiedzią na te pytania jest – „moja osobowość”. Jednak czy tylko? 

W szerokim ujęciu osobowość to twój wewnętrzy system regulacji, który pozwala ci łączyć w całość myśli, działania oraz uczucia z tym co ciebie otacza. Jest to zbiór osobistych cech psychicznych, które pod wpływem zewnętrznym wyzwalają to w jaki sposób postrzegasz świat i reagujesz. To właśnie ona sprawia, że w jednych rolach czujesz się jak ryba w wodzie, a inne zupełnie ci nie pasują, męczą i rodzą okropny dyskomfort psychiczny. Jej zrozumienie pozwoli ci świadomie kształtować sprzyjające otoczenie, w którym dobrze się odnajdziesz. 

Kształtowanie osobowości zaczyna się już od urodzenia i trwa przez całe życie. Główne czynniki determinujące ten proces to otoczenie społeczne, rodzice, bliscy i dalsi ludzie, nauczyciele, wydarzenia z życia. Jeszcze niedawno sądzono, że raz ukształtowana osobowość jest stała. Okazuje się jednak, że jest plastyczna i może w pewnych granicach ulegać zmianom. Dodatkowo, twoje zachowania mogą mieć wpływ na osobowość ludzi jakich masz w otoczeniu. Oni mają równie mocny wpływ na ciebie. Właśnie ta świadomość siebie stanowi ważny czynnik do dobrych relacji i starannej higieny twojej psychiki – zarówno w życiu prywatnym jak i w zawodowym.

HIPOKRATES – od niego się zaczęło

Za ojca definicji osobowości uważa się HIPOKRATESA. Choć jego „metody badawcze” są dość odległe od dzisiejszej nauki, to jednak nadal posługujemy się wprowadzonymi przez niego pojęciami. Wskazał cztery główne typy osobowości Choleryk, Sangwinik, Melancholik, Flegmatyk. Mimo, że pradawny, to podział ten nadal się broni i jest często wykorzystywany na przykład w typologii zachowań klientów, szkoleniach sprzedażowych, w prostym definiowaniu zachowań ludzi.

• CHOLERYK – To osoba zdecydowana w działaniu, władcza i często nieustępliwa. Przysłowiowy ośli upór można przypisać właśnie jemu. Cholerycy są znani w nagłych, gwałtownych wybuchów emocji, które jednak szybko mijają. Lubią błyszczeć i być w centrum. Nie zważają na uczucia i emocje innych, jak taran idą do celu, choćby po trupach. Posiadają również zdecydowane zapędy dyktatorskie. Praca/życie z cholerykiem jest bardzo trudna, a oni sami też nie mają łatwo. Największym problemem jest to, że ta osobowość uważa się za ideał i nie znosi krytyki ze strony innych, a przydałoby się trochę pokory. Najczęściej choleryka obrazuje wielki, groźny lew.
• SANGWINIK – Bardzo łatwo go rozpoznasz. To urodzony optymista, na luzie podchodzący do innych. Nie skrywa uczyć i z tego powodu często popada w problemy, mówiąc szybciej niż pomyśli. Sangwinicy to w pełni ekstrawertycy. Są bardzo dynamiczni i muszą cięgle mieć nowe wyzwania, inaczej szybko się nudzą Rutyna ich wykańcza. Bez problemów nawiązują ciepłe relacje z ludźmi, są urodzonymi sprzedawcami. Potrafią jednak być dominujący i dążyć do przejmowania władzy. Mają tendencję do ubarwiania opowieści i bardzo wysokiego mniemania o sobie. Często nie dostrzegają swoich wad. Najlepiej obrazuje ich postać wydry.
• MELANCHOLIK – Jest to bardzo łagodny typ. Powściągliwy, delikatny stanowi zaprzeczenie sangwinika. To człowiek bardzo zdystansowany, balansujący na granicy pesymizmu. Melancholicy są bardzo sumienni i dokładni. Często to perfekcjoniści. Introwertyczna osobowość melancholika oraz intensywne przeżywanie emocji, czyni go podatnego na stres i depresję. Są oni niezwykle empatyczni i przyjacielscy, ogromnie wyczuleni na sztukę i artyzm. Ludzie tej osobowości często dają się wykorzystywać i są podatni na manipulację. Zdecydowanie powinni pracować nad asertywnością. Melancholika doskonale obrazuje pies seter.
• FLEGMATYK – Jest introwertykiem i całkowitym przeciwieństwem choleryka. Skrajnie wycofany, nie podejmuje jakichkolwiek własnych inicjatyw. Woli być w cieniu; w swoim świecie, z którego nie lubi wychodzić. Szczególnie źle czuje się w rolach lidera, menedżera. Flegmatyk jest bardzo zrównoważony, opanowany i świetnie odnajduje się w rolach wymagających skrupulatności i sumienności. To osoba niezwykle odpowiedzialna oraz darząca innych wielką empatią. Flegmatycy pracują powoli i przeraża ich praca pod presją czasu. Z tego powodu lepiej nie powierzać im takich ról. Są postrzegania jako stroniący od ludzi i trudni w kontaktach z innymi, ale rzeczywistość jest inna, flegmatycy nie lubią mówić o sobie i swoich uczuciach, pozostając niesamowicie skupieni na słuchaniu innych. Okazują troskę i chętnie ofiarują pomoc – o ile o nią poprosisz. Do osobowości flegmatyka najlepiej pasuje żółw.

Koncepcja Hipokratesa wydaje się poprawna i wystarczająca, ale od swojego powstania obarczona jest kategorycznym błędem. Niestety powielanym do dziś. Hipokrates nie zdefiniował typów osobowości(!), ale coś zupełnie innego – uzupełniającego osobowość –ludzkie temperamenty. Na ten faktu pierwszy zwrócił uwagę szwajcarski psycholog i psychiatra Karl Gustaw Jung.

Mamy zatem do czynienia z dwoma elementami stanowiącymi o naszym emocjonalnym życiu, reakcjach, odczuciach i reakcjach na bodźce:

• Temperament – czyli wrodzone cechy charakteru (tendencje behawioralne), które są stałe przez całe życie. Co ciekawe, ma on podłoże genetyczne i objawia się od chwili urodzenia i stanowi bazę dla osobowości.
• Osobowość właściwą – złożoną i rozwijającą się w miarę życia i jego doświadczania. To w niej zawierają się cechy, nabyte przekonania i wzorce zachowania. Z niej wynika unikalność każdego człowieka.

W świadomości tego podziału tkwi jeden z kluczy do rozumienia siebie!

OSOBOWOŚĆ WG. KARLA GUSTAWA JUNGA

Karl Gustaw Jung – uznawany jest za jednego z najwybitniejszych psychologów i psychiatrów, sformułował nowoczesną koncepcję osobowości człowieka. Nie odrzucił definicji Hipokratesa, ale rozwinął ją i jako pierwszy dostrzegł różnice osobowości i temperamentu. Nowoczesna koncepcja Junga opiera się na dwóch filarach. Pierwszy to zróżnicowane u każdego człowieka preferencje psychiczne i sposoby reagowania na informacje z zewnątrz. W tym obszarze wyróżnił cztery typy:

• MYŚLĄCY – głównie analizuje, głęboko rozważa przyczyny problemów i decyzje. Rzadko kiedy wyraża swoje emocje i nie lubi rozmawiać o sobie. Dla osób postronnych sprawia wrażenie bryły lodu.
• CZUJĄCY – nastawiony jest na emocje i uczucia. W centrum stawia ludzi, to dla niego podstawa decyzji.
• POSTRZEGAJĄCY – ciekawy świata, najczęściej decyzje podejmuje pod wpływem chwili. Dlatego często nie kończy tego co zaczął i porzuca plany, których zdecydowanie nie lubi. Najlepiej czuje się w całkowitej swobodzie działania, bez ograniczeń ramami.
• OCENIAJĄCY – doskonale planuje i przygotowuje działania. Stara się wyprzedać wydarzenia i działać z wyprzedzeniem. Typowy strateg przestrzegający zasad. Jego drugie imię to stabilność.

Filar drugi (NAJWAŻNIEJSZY) to wprowadzenie dualizmu:

EKSTRAWERTYK – Uzewnętrznia wszystko co w nim. Łatwo buduje kontakt z innymi, jest towarzyski, otwarty. Lubi być w świetle jupiterów i na samym środku sceny. Działa impulsywnie, często nie zastanawiając się nad skutkami. To pewni siebie sprawcy niezłego zamieszania, którym kontakt
z innymi i możliwość zaprezentowania się ładuje akumulatory.

INTROWERTYK – Skupiony na swoim wewnętrznym świecie. Umie dobrze współpracować, ale nie chce i nie lubi uzewnętrzniać emocji. Ma swój świat i pozostaje otwarty na innych, jest oddany, przyjazny, przyjacielski. Odwrotnie od ekstrawertyka ten typ czerpie energię z indywidualnych pasji, refleksji, przemyśleń.

Na tej bazie Jung powołał aż szesnaście typów osobowości. Na szczęście, dla sprawnego funkcjonowania pośród ludzi, nie musisz znać ich wszystkich. Autor przypisał je do czterech zasadniczych grup, wskazując przynależne cechy wspólne. 

ANALITYK – wysoko stawia myślenie abstrakcyjne. Przekłada je na oryginalne pomysły i lubi sprawdzać je w praktyce. Kieruje się logiką,
a wszelkie działania muszą mieć dla niego sens. Sprawne podejmuje decyzje. Ten typ cechuje duży pragmatyzm w działaniu i relacjach z ludźmi. Może być źle odbierany przez innych, bo dla niego liczy się sens działania i efekt, a nie uczucia innych. Często korzysta ze sprawdzonych rozwiązań, aby nie komplikować sobie życia. Mocniej pociągają go ogólne idee niż szczegóły wdrożenia i wykonania. Analityk lubi badania i bardzo sprawnie łączy je w całość.
Znani ANALITYCY: Elon Musk, Fryderyk Nietzsche, Arnold Schwarzenegger, Bill Gates, Albert Einstein, Isaac Newton, Margaret Thatcher, F.D. Roosevelt, Mark Twain, Tom Hanks, 

DYPLOMATA – urodzony idealista chcący zbawić świat. Jednocześnie zachowuje realne podejście do życia. Kieruje się mocną wiarą, że wszystko jest możliwe. To osoba obdarzona niespotykaną wrażliwością i emocjonalną stroną. Uwielbia pomagać i angażować się w działania dla innych. Kierując się wyższą wartością, szybko reagują na krzywdę innych. Zawsze stara się pomóc – nawet nieproszony. Jest to osoba bardzo lubiana przez innych, która doskonale czuje się w towarzystwie i szybko zdobywa popularność u ludzi. Dyplomata jest bardzo kreatywny, abstrakcyjny w myśleniu. Swoimi pomysłami zaraża innych. Świetnie nawiązuje kontakty
i buduje doskonałe relacje. Stawia na uczucia.
Znani DYPLOMACI: Martin Luter King, Nicole Kidman, Johann Wolfgang von Goethe, William Shakespeare, Barack Obama, Sean Connery, Quentin Tarantino.

STRAŻNIK – jest nastawiony na pracę. Solidną, rzetelną robotę. Nie jest dla niego straszna rutyna, którą potrafi zamienić w rytuał. Jest przy tym przywiązany do detali i szczegółów. Prawo, przepisy i zasady to dla niego świętość. To doskonała osobowość dla lekarza, policjanta, skrupulatnego urzędnika. Cechuje ją wysoka lojalność, odpowiedzialność i pracowitość. Można na nim polegać i potrafi poświęcać się dla innych. Strażnicy źle reagują na zmiany. Są stabilni i uporządkowani. Stawiają sobie i innym bardzo wysokie wymagania W grupie doskonale współpracują i świetnie dogadują się z innymi. Są opanowani i spokojni.
Znani STRAŻNICY: Sting, Angela Merkel, Anthony Hopkins, George Washington, Halle Berry, Frank Sinatra, Bill Clinton.

ODKRYWCA – to specjalista odnajdywania się każdych okolicznościach. Ten typy osobowości charakteryzuje niebywała elastycznością i umiejętność dopasowania się do sytuacji. Zwykle nie skupiają się na szczegółach, ale potrafią być niezwykle precyzyjni. Mocno cenią użyteczność, ale nie popadają w perfekcjonizm. Za to uwielbiają zmiany. Ich wadą jest, że często nie kończą tego co zaczęli i równie często gubią ważne rzeczy. Stronią od zobowiązań i muszą mieć przestrzeń do działania. Mało kto jest w stanie dorównać im w pomysłowości. Jako ludzie są niezwykle spontaniczni – często posadzani o infantylizm. Najczęściej starają się pracować w grupie mocno skupieni, koncentrują się na celu. Doskonale adaptują się do stawianych im wymogów.
Znani ODKRYWCY: Clint Eastwood, Tom Cruise, Frida Kahlo, Michael Jackson, Ernest Hemingway, Madonna, Elton John, Marlin Monroe.

Koncepcja Junga jest chętnie wykorzystywana do modnych dziś testów. Właśnie na niej oparte są: FRIS, 3D-DISC, test talentów Gallup i in. Trzeba pamiętać, że jest ona bardzo złożona, a w świetle najnowszej psychologii obarczona wadami. Choć Jung wyszedł daleko poza teorię Hipokratesa, tworząc spójny model osobowości, to zarzuca się jego teorii, że nie uwęglenia zmienności człowieka w czasie, nadmiernie generalizuje, wprowadza stygmatyzację, może fałszować prawdziwy obraz człowieka.
Należy zatem korzystać z niej świadomie i ostrożnie, a testy oparte o nią uważać za wyłącznie za uzupełnienie wiedzy o sobie i podchodzić do nich bardzo krytycznie. Absolutnie i nie może być używana wprost np. w środowisku pracy (rekrutacja, awanse, przydzielanie zadań).
Ja korzystam z modelu Junga, ale wyłącznie uzupełniając proces pracy z klientem. Mam również bardzo ograniczone zaufanie do testów osobowości. Ona jest wielowymiarowa i stanowi o niej zbyt wiele czynników, aby ujmować je w uproszczone schematy.

„WIELKA PIĄTKA” BIG-FIVE PERSONALITY

To najnowszy i w mojej opinii obecnie najlepszy model osobowości człowieka. Twórcy „wielkiej piątki” Paul Costa i Robert McCrae’ stoją w pewnej opozycji do koncepcji Junga, ale czerpią z niej dość sporo. Zaprzeczają istnieniom sztywnych typów osobowości, ale stanowczo akcentują ekstrawertyzm i introwertyzm za kluczowe jej determinanty. Ich model zakłada skalowalną skłonność do określonych zachowań. Wskazali pięć naczelnych czynników determinujących:

• Ekstrawersja/introwersja – odpowiada za interakcje społeczne oraz ich poziom,
• Neurotyczność/stałość emocjonalna – to przystosowanie emocjonalne lub brak równowagi. Wpływa na stopień reagowania na złe emocje i ich odczuwanie (złość, gniew, strach),
• Otwartość na doświadczenie – określa w jaki sposób katalogujesz doświadczenia. Czy jako pozytywne, czy złe. Stanowi również o tym jaką masz chęć do poznawania nowego,
• Ugodowość/antagonizm – tu mieści się nastawienie do innych ludzi, to jak i kiedy współczujesz, chcesz pomagać lub pozostajesz obojętny/wrogi,
• Sumienność/nieukierunkowanie – decyduje o twojej wytrwałości, kreatywności i dążeniu do celu.

Lubię ten model i często w pracy z klientami stosuję jako wiodący. Czasem uzupełniam go koncepcją Karla Junga. Doskonale sprawdza się w mojej pracy z osobami emocjonalnie wypalonymi, pozwalając dotrzeć do wewnętrznych źródeł syndromu burn-out.

ZROZUMIENIE OSOBOWOŚCI

„Ja już taki(a) jestem, ten typ tak ma, jak mam się zmienić, skoro…” – często to słyszę w trakcie konsultacji i na warsztatach. Wiele osób sądzi, że ich osobowość jest stała i niezmienna. To duży błąd, z powodu którego nawet nie podejmują próby wpłynięcia na swoje życie.

Wiedz, że osobowość nie jest przypisana ci na całe życie. Jest plastyczna i możesz ją kształtować. Błędem jest sprowadzanie jej do stygmatu „ja już taki jestem. Poprzez pracę nad sobą, rozumienie siebie i świadomość tego co przenika do twojego umysłu, możesz kształtować swoje postawy i reakcje. Ograniczać te złe i wzmacniać pożądane. Dzięki dużej wiedzy o sobie będziesz umieć:

• wyznaczać kierunki rozwoju kompetencji osobistych,
• określać rodzaj pracy, która da ci największą satysfakcję,
• rozumieć podstawy decyzji, wyborów życiowych i zawodowych,
• definiować źródła własne motywacji i jej determinanty,
• wzmacniać kreatywność, zaangażowanie w działanie i chęć sukcesu,
• żyć w zgodzie ze sobą i innymi,
• sprawnie zarządzać i przewodzić innym,

Świadomość własnego temperamentu i charakteru jest niezmiernie przydatna. Pozwala lepiej rozumieć siebie i innych ludzi. Dzięki niej wiesz, w jaki sposób sprawnie działać w swoim otoczeniu i jak sobą kierować, zarządzając własnymi emocjami. To daje ci trzy umiejętności:

1. przeciwdziałać emocjonalnemu wypalaniu się,
2.  podnieść sprawność w unikaniu konfliktów i adaptacji wobec postaw innych osób,
3. wzmocnić odporność na manipulację.

OSOBOWOŚĆ A EMOCJONALNE WYPALENIE

Obecnie bardzo modne w mediach jest sprowadzanie syndromu wypalenia do problemu „zawodowego” ściśle powiązanego z relacjami w firmie, brakiem perspektyw na awans, złą atmosferą. Jak wiesz z moich wcześniejszych publikacji, uważam takie spłycone podejście za katastrofalny błąd, którego konsekwencje już widać. Będę to podkreślał z całą stanowczością(!); wypalenie ma szerszy kontekst niż tylko praca, zawód, powierzona funkcja. WYPALENIE JEST INDYWIDUALNE.

Bardzo często spotykam osoby, które nie czują się dobrze w swoich rolach społecznych. Są zawiedzione swoim życiem, nie czują satysfakcji i nie czerpią z niego pełnego spełnienia.
Dzieje się tak dlatego, że syndrom wypalenia żeruje na emocjach, szczególnie tych negatywnych jak złość, poczucie lęku, zagubienia, zazdrość, chciwość, zawiść. One nie muszą być w tobie, ale wystarczy, że są blisko ciebie. A są – obecne w każdym aspekcie życia. Nie możesz w pełni odizolować się od nich, ale poznawszy siebie oraz swoją osobowość, możesz je kontrolować i co niezmiernie ważne, nauczyć się je rozładowywać w bezpieczny sposób.

Najbardziej narażeni na wypalanie się są introwertycy. Przeżywając emocje głęboko w sobie, rzadko potrafią „oczyścić się” z ich konsekwencji. To wymaga treningu i wdrożenia sposobów na regulację umysłu. Ekstrawertycy również są narażeni. Choć może się wydawać, że ich ekspresja ułatwia redukcję stresu, to często szukają rozwiązania nie tam, gdzie powinni. Często przeszkodą jest niezrozumienie istoty oraz „ciemnej strony” swojej osobowości i fałszywe przekonanie, że nie możesz jej zmienić.